جراحی گزینه آخره...

مقدمه

در دهه‌های اخیر تصور عمومی آن بوده است که برای مشکلات اسکلتی‌–عضلانی مانند پارگی دیسک کمری یا آرتروز تنها استراحت یا دارو و در نهایت جراحی مفید است.  با این حال پژوهش‌های جدید نشان می‌دهد که حرکات اصلاحی و ورزش درمانی نقش مهمی در پیشگیری و بهبود این آسیب‌ها دارند و حتی می‌توانند بر کانال‌های مولکولی حسگر نیرو مانند Piezo1 اثر بگذارند و مسیرهای درمانی جدیدی را باز کنند.

پارگی دیسک؛ حرکت یا استراحت؟

پارگی دیسک کمری به علت ترک خوردن حلقهٔ فیبری و بیرون‌زدگی هستهٔ ژلاتینی دیسک رخ می‌دهد و می‌تواند منجر به درد و اختلال عصبی شود. افزایش میزان بی‌تحرکی و وضعیت‌های نشسته در دهه‌های اخیر سبب شده است که شیوع این عارضه در افراد ۱۸ تا ۳۵ سال به‌صورت چشمگیری افزایش یابدpubmed.ncbi.nlm.nih.gov. برخلاف تصور رایج، استراحت مطلق نه‌تنها سودمند نیست بلکه عضلات نگهدارندهٔ ستون فقرات را ضعیف می‌کند و روند بهبودی را به تأخیر می‌اندازد. یک متاآنالیز تازه که هشت مطالعهٔ بالینی تصادفی را شامل می‌شد نشان داد که ورزش درمانی به عنوان روشی کم‌هزینه و ساده، قدرت عضلات مرکزی و پایداری ستون فقرات را افزایش داده، درد پایین کمر و پا را کاهش می‌دهد و کیفیت زندگی بیماران دچار پارگی دیسک کمری را بهبود می‌بخشدpubmed.ncbi.nlm.nih.gov. با این حال نویسندگان این پژوهش تأکید می‌کنند که هنوز اجماع مشخصی در مورد شدت و فرکانس بهینهٔ تمرین وجود ندارد و تحقیقات بیشتری لازم استpubmed.ncbi.nlm.nih.gov.
برنامه‌های ورزش درمانی پارگی دیسک معمولاً شامل تمرینات هوازی سبک (پیاده‌روی، دوچرخه‌سواری)، تقویت عضلات مرکزی، کشش ملایم و تمرینات کنترل حرکتی است. همچنین باید در کنار حرکات اصلاحی، ارگونومی درست در فعالیت‌های روزمره رعایت شود تا از فشار اضافی بر دیسک جلوگیری گردد. اجرای این برنامه‌ها تحت نظر فیزیوتراپیست باعث می‌شود بار مکانیکی به تدریج افزایش یابد و خطر تشدید پارگی یا آسیب به اعصاب کاهش یابد.

آرتروز زانو و نقش تمرین

آرتروز زانو (استئوآرتریت) یک بیماری دژنراتیو مزمن است که با تخریب غضروف، تغییرات استخوان زیر غضروفی و التهاب غشاء سینوویال همراه استpmc.ncbi.nlm.nih.gov. درمان دارویی اغلب عوارض جانبی دارد و جراحی فقط برای مراحل پایانی تجویز می‌شود. مقاله‌ای مروری در مجله Frontiers in Physiology نشان داد که تمرین منظم می‌تواند تخریب غضروف را مهار کرده، التهاب را کاهش دهد و از دست رفتن استخوان زیر غضروفی را پیشگیری کندpmc.ncbi.nlm.nih.gov. در این مطالعه انواع مختلفی از تمرین‌ها شامل تمرینات هوازی، تقویتی، تمرینات عصبی‑عضلانی و تعادلی، تمرینات آبی و تمرینات سنتی مانند تای چی برای درمان آرتروز زانو بررسی شد و تأکید شد که تمرین می‌تواند درد، سفتی و ضعف عضلات را کاهش دهدpmc.ncbi.nlm.nih.gov. مرور سیستماتیک دیگری در سال ۲۰۱۵ نیز گزارش کرد که تمرین درمانی درد و ناتوانی بیماران آرتروز را به‌طور معنی‌داری کاهش می‌دهد و کیفیت زندگی آنان را بهبود می‌بخشدpmc.ncbi.nlm.nih.gov.
نکتهٔ جنجالی آن است که برخی بیماران به‌اشتباه تصور می‌کنند که حرکت مفصل ملتهب موجب فرسایش بیشتر غضروف می‌شود، در صورتی که شواهد علمی نشان می‌دهد بارگذاری کنترل‌شده باعث تحریک متابولیسم غضروف و افزایش جریان خون به بافت‌های اطراف می‌شود. البته باید توجه داشت که بارگذاری بیش از حد یا تمرینات پر فشار می‌تواند به عکس عمل کرده و روند دژنراسیون را تسریع کند، بنابراین طراحی برنامهٔ تمرینی باید توسط متخصص و متناسب با شدت بیماری و توانایی فرد انجام شود.

کانال‌های مکانوسنسور Piezo1 و ارتباط آنها با ورزش

کشف اخیر کانال‌های یونی مکانوسنسور Piezo1 و Piezo2 نشان داده که بدن چگونه نیروهای مکانیکی را در سطح سلولی تشخیص می‌دهد. این کانال‌ها در غشاء سلول‌ها قرار دارند و ورود یون کلسیم به داخل سلول را در پاسخ به کشش یا فشار تنظیم می‌کنند. سلول‌های غضروفی (کندروسیت‌ها) کانال‌های Piezo1 و Piezo2 را به صورت چشمگیر بیان می‌کنند و این کانال‌ها حسگر بارهای مکانیکی شدید هستندpmc.ncbi.nlm.nih.gov. مطالعات آزمایشگاهی نشان می‌دهد که مهار این کانال‌ها با پپتید GsMTx4 باعث کاهش ناحیهٔ آسیب و محافظت از کندروسیت‌ها در مدل آسیب غضروف می‌شودpmc.ncbi.nlm.nih.gov. همچنین سیتوکین التهابی IL‑1α بیان Piezo1 را در کندروسیت‌ها افزایش می‌دهد و باعث افزایش ورود کلسیم و حساسیت مکانیکی سلول می‌گرددpmc.ncbi.nlm.nih.gov؛ مهار Piezo1 می‌تواند این اثر را خنثی کند و پایداری اسکلت سلولی (F‑actin) را حفظ نمایدpmc.ncbi.nlm.nih.gov. این یافته‌ها به این معناست که در شرایط التهاب یا بارگذاری بیش از حد، فعالیت Piezo1 افزایش یافته و می‌تواند نقش مخربی در آرتروز داشته باشد، در حالی‌که مهار آن احتمالاً اثر محافظتی دارد.
از سوی دیگر پژوهش‌های حیوانی نشان داده‌اند که Piezo1 فقط در مفاصل نیست که نقش دارد؛ به عنوان مثال، در موش‌های بدون Piezo1 اندوتلیال، افزایش فشار خون ناشی از فعالیت بدنی دیده نشد و عملکرد فیزیکی کاهش یافت؛ محققان نتیجه گرفتند که کانال‌های Piezo1 در اندوتلیوم نقش حسگر فعالیت بدنی را دارند و به بازتنظیم جریان خون در حین ورزش کمک می‌کنندnature.com. این شواهد نشان می‌دهد که عضلات و عروق برای پاسخ به ورزش از مکانیسم‌های حسگر نیرو استفاده می‌کنند و تحریک مناسب این کانال‌ها می‌تواند بهبود عملکرد سیستم قلبی عروقی و اسکلت عضلانی را به همراه داشته باشد.

نتیجه‌گیری

حرکات اصلاحی و ورزش درمانی تنها به افزایش انعطاف و قدرت عضلات خلاصه نمی‌شوند؛ این فعالیت‌ها می‌توانند فرآیندهای سلولی و مولکولی را نیز تغییر دهند. شواهد قوی نشان می‌دهد که تمرین درمانی برای پارگی دیسک کمری و آرتروز زانو یک مداخلهٔ مؤثر و کم‌خطر است که درد، ناتوانی و التهاب را کاهش می‌دهد و کیفیت زندگی بیماران را بهبود می‌دهدpubmed.ncbi.nlm.nih.govpmc.ncbi.nlm.nih.gov. در سطح سلولی نیز کانال‌های مکانوسنسور Piezo1 به عنوان حسگرهای اصلی نیرو نقش دارند و می‌توانند تحت تأثیر بارگذاری مکانیکی یا التهاب فعال شوندpmc.ncbi.nlm.nih.gov؛ بنابراین بارگذاری کنترل‌شده و نظارت متخصص ضروری است.
به طور خلاصه، پیام اصلی این مقاله آن است که «حرکت درمان است، اما حرکت صحیح و کنترل‌شده»؛ بی‌تحرکی طولانی یا بارگذاری نامناسب هر دو می‌توانند آسیب‌زا باشند. همکاری بیمار با متخصص حرکات اصلاحی و ورزش درمانی ، پیگیری برنامهٔ تمرین فردی و توجه به علامت‌های بدن بهترین راه برای بهره‌بردن از خواص درمانی ورزش و جلوگیری از پیشرفت بیماری است.